Banovići: Razlika med redakcijama
Izbrisana vsebina Dodana vsebina
m vrnitev sprememb uporabnika »213.161.28.186« (pogovor) na zadnje urejanje uporabnika »Thijs!bot« |
|||
Vrstica 3:
'''Banovići''' so [[rudarsko naselje|rudarsko]] [[mesto]] v [[Bosna in Hercegovina|Bosni in Hercegovini]], ki je bilo načrtno zgrajeno med leti [[1947]] in [[1951]] za potrebe izkoriščanja [[Banovići (rudni bazen)|Banoviškega bazena]].
Neposredno podrucje opcine Banovici do sada arheoloski gotovo nije ispitano, sto ne znaci da ovaj kraj nije bio naseljen u neolitu i da nema ostataka iz te davne proslosti ljudskog roda. Podrucje Banovica tek ocekuje arheologe, istrazivace koji ce o tome donijeti konacan sud. Najstarije poznato naselje na teritoriji opcine Banovica je "Gradina" u selu Tulovici. To je brdo nadmorske visine 510 m sa vecim ravnim proplankom na vrhu koji je bio opasan zidom od kamena. Temelji ovog zida vide se i danas, debeli oko 2 metra. Prilikom gradnje nije upotrebljavan malter, niti kakav drugi vezivni materijal. Jednostavno, odabrani su veci kameni blokovi iz prirode i slagani u zidove. Sa "Gradine" se pruza vidik nekoliko desetina kilometara. Bio je to zivotni prostor i skloniste u slucaju iznenadnog napada neprijatelja. Kuce za stanovanje bile su smjestene unutar zida i njegovoj blizoj okolini. Gradjene su od pletera nad iskopanom jamom i lijepljene blatom (zemunice). Glavno zanimanje ovih prahistorijskih ljudi bilo je stocarstvo i od broja stoke zavisio je njihov drustveni ugled. Takodje, bavili su se lovom, ribolovom i primitivnom zemljoradnjom. Poznavali su tehniku pravljenja piva od jecma i prosa i cesto se opijali. Svoje mrtve su sahranjivali pod gomilom kamenja, kao Glasnici. Prema nadjenim ostacima keramike, nacinu i tehnike gradnje zida, sasvim je sigurno da je to mjesto bilo naseljeno tokom starijeg zeljeznog doba. Tu je zivjelo neko ilirsko pleme, vjerovatno pocetkom prvog milenija prije nase ere. U borbi sa Kletima Iliri su poceli stvarati vece plemenske zajednice koje ce se osobito ucvrstiti u kasnijim borbama sa Rimljanima.
RIMSKO DOBA
Posljednja teritorija koju su Rimljani osvojili na Balkanskom poluostrvu bila je centralna Bosna u koju je vjerovatno spadalo podrucje Banovica. Savez Ilirskih plemena Desidijata koji su naseljavali ovu oblast tri godine su pruzali zestok otpor rimskim legijama da bi ocuvali svoju slobodu. Posljednja bitka se odigrala oko grada Ardube (Vranduk), gdje je otpor Ilira bio slomljen i mnogi borci zajedno sa plemenskim starjesinama Batonom zarobljeni. Poslije toga Bosna je postala jedna od najmirnijih rimskih provincija. Tragovi dugotrajne rimske vlasti (oko 500 godina) jos i danas su vidljivi po mnogim mjestima Bosne. Nekoliko rimskih novcica nadjeno je i u Litvi i Banovici Selu. Novcici poticu iz vremena imperatora Karakale i Gordijana (3 vijek). Mozda je ovaj kraj u rimsko doba bio slabo naseljen ili cak nenaseljen, a nadjeni novac je vjerovatno dospio trgovackim ili vojnim komuniciranjem preko ovog podrucja.
SREDNJI VIJEK
Prema izvorima i naslagama soli u podrucju soli, cijela oblast u kojoj su nastali i Banovici u srednjem vijeku nosila je naziv Soli. Kao pogranicna oblast Bosne ona je cesto mijenjala gospodare. U pocetku je duzi period vremena bila pod vlascu Vizantije. U 10. i 11. vijeku nalazi se u sastavu Srbije kneza caslava i Bodina. Poslije spajanja Hrvatske drzave sa Madjarskom, zupa Soli dolazi u neposredno susjedstvo sa ovom mocnom drzavom (1102) Madjara. To je bilo sudbonosno za ovo podrucje, jer ostaje kroz cio srednji vijek, sa manjim prekidima, u interesnoj sferi madjarskih kraljeva. U doba Kulina bana (1180 ? 1204) ova zupa sa podrucjem Banovica ulazi prvi put u sastav bosanske drzave. U to vrijeme po Bosni i ovoj oblasti siri se novo vjersko ucenje koje su donijeli protjerani bogumili iz Srbije i Dalmacije. U 13. vijeku Madjari izdvajaju oblast Usore i Soli u posebnu banovinu pod neposrednom upravom madjarskih kraljeva. Iz tog doba vjerovatno potice predak Bozicka Banovica koji je nosio titulu bana za ovo podrucje. Podrucje opcine Banovici, kao i citave sjeveroistocne Bosne, vrlo malo je istrazivano. Ipak do danas je poznat znatan broj srednjovjekovnih nekropola. Vecina ovih spomenika je bez natpisa, grubo oklesanih i manjih dimenzija. Medju njima se istice stecak Bozicka Banovica u Banovici Selu. To je nadgrobni spomenik od kamenog bloka, krecnjaka sa lijepo oklesanom povrsinom u obliku sarkofaga, sa kamenim postoljem velicine 2,20 x 0,90 x 0,70 m. Ivice sarkofaga su ukrasene motivom pletenog uzeta, a sa zapadne strane urezan je ornament cvijeta stilizovanog ljiljana. Sa juzne strane postoji natpis cirilskim slovima (bosancica) slijedeceg sadrzaja: "Ase (ovdje) lezi Bozicko Banovic na svojoj zemlji plemenitoj na Dramesini a postavise (stecak) Hlapac i Obodan i Branko sa Bracom." Stecak Bozicka Banovica sudeci prema obliku slova pripada 15. vijeku i za nas je od velike vaznosti prije svega zbog prezimena Banovic. Ocito je da se po njemu i citav kraj zove Banovici. Vjerovatno je Bozicko svoje prezime dobio od nekog blizeg ili pretka koji je upravljao ovim krajevima kao ban svakako prije dolaska Turaka. Drugi vazan podatak sa natpisa je da je Bozicko bio sahranjen na "zemlji svojoj plemenitoj" koja se zvala Dramesina. To je najstariji spomen bosanske zupe Dramesin o kojoj imamo nesto vise podataka iz vremena turske vlasti.
TURSKO DOBA
Poslije pada Bosne pod tursku vlast 1463. godine, Madjari su uspjeli da zauzmu i zadrze sjeverni dio zupe Soli do rijeke Sprece, tako da su Banovici ostali u turskim rukama. Kad je sultan Sulejman II unistio ugarsku vojsku Mohaca (1526) granice turskog carstva pomjerile su se daleko preko Save. Tada je od istocne Bosne nacinjen Zvornicki sandzak, a zupa Soli pretvorena je u tuzlansku nahiju. Prilikom vojno ? teritorijalne podjele Bosne ova oblast sa podrucjem Banovica cinila je tuzlansku kapetaniju.
U doba vladavine u nahiji tuzlanskoj, kao i u citavoj Bosni, dolazi do velike migracije i promjene stanovnistva. Glavni razlozi iseljavanja i doseljavanja stanovnistva u ovom podrucju bili su cesti ratovi izmedju Turske i Austrije. Hriscansko stanovnistvo u tim ratovima cesto se kompromitovalo kod turskih vlasti pomaganjem austrijske vojske ili aktivnim ucescem u borbi protiv Turaka. Poslije vojnih neuspjeha Austrije jedan dio tog stanovnistva bio je prisiljen da bjezi preko Save u Hrvatsku i Ugarsku. Muslimansko stanovnistvo doseljavalo se u Bosnu iz Slavonije, Dalmacije i Ugarske poslije povlacenja turske vojske iz tih krajeva. Istovremeno, begovi i age naseljavali su po svojim posjedima srpske porodice uglavnom iz planinskih predjela Sandzaka, Hercegovine i Crne Gore. Ipak, dobar dio zitelja opcine Banovici kao i nekih drugih naselja tuzlanske okoline vjerovatno su potomci srednjovjekovnog bosanskog stanovnistva koje je pod turcima primilo islam. U prilog tome govori cinjenica da su muslimani sela Banovici dugo sahranjivali svoje mrtve oko stecka hriscanina Bozicka Banovica.
U jednom popisu turskih spahija iz 1711. godine stoji da se zupa Dramesin nalazi u nahiji Koraj, sandzaku Zvornik, ejaletu Bosna. U zupi Dramesin spominju se i neka sela koja su bila i zemljisni posjed (spahiluk, timar) vise turskih aga i begova kao Predrazici, Banovici, Podgorje, Grivice, Gornja Vihca, Lucici, Turija i Tataznica. zupa Dramesin kao geografski i administrativni pojam izgubio se tokom 18. vijeka.
DEVETNAESTI VIJEK
Kriza i propadanje turskog drustva i drzave dostigla je svoj vrhunac u 19. vijeku. Sultan je izgubio svaku kontrolu vlasti u pojedinim pokrajinama. Age i begovi izgradili su neku vrstu samouprave u Bosni i slabo su marili za sultanovog vezira u Travniku, sa kojim su cesto bili u sukobu. Oslobodjeni zakonskih propisa i svakog nadzora oni su povecali dadzbine kmetovima i trazili besplatan kuluk za razne poslove. Pravna zastita i sigurnost su gotovo nestali. Stanje potlacene raje postalo je nesnosljivo i dovelo do cestih lokalnih pobuna.
Prvi srpski ustanak imao je odjeka na tuzlansku nahiju i Banovice. Kao granicno podrucje prema Srbiji u njoj su uvrstene ratne pripreme i mobilizacija muslimanskog stanovnistva za borbu protiv ustanika. U bitci na Misaru (1806) gdje su stradali mnogi begovi i age u dugim bojevima ustanika sa bosanskom vojskom na jednoj i drugoj strani bilo je dosta mrtvih, a medju njima svakako i zitelja Banovica.
Godine 1857. javljaju se masovni pokreti seljaka protiv uvodjenja trecine u Posavini i centralnoj Bosni. Ovom pokretu pridruzila su se i muslimanska sela nahije tuzlanske sa Banovicima. Oni su dobili da agama i begovima daju trecinu svojih prihoda i protjerali su njihove ljude koji su dosli da ih pokupe.
Samovolja i nasilje predstavnika turske vlasti, ceste epidemije i nerodne godine stvarali su nesnosljivo stanje i jacali revolucionarno raspolozenje narodnih masa u Bosni. Bosansko ? hercegovacki ustanak (1875 ? 1878) koji je po svojoj snazi, masovnosti i organizaciji prevazisao dotadasnje ustanke u Bosni, imao je odjeka u tuzlanskom podrucju. Ustanici su tri godine odolijevali turskim napadima i sami prelazili u napad. Ali, nemoc turskih vlasti da ugusi ustanak nisu iskoristili ustanici vec Austrija. Kongres velikih sila u Berlinu 13. jula 1878. dozvolio je Austriji, uz saglasnost Turske, da privremeno okupira BiH. tako se poslije cetiri stoljeca zavrsio period turske vladavine u Bosni.
OKUPACIJA
Okupacija BiH pocela je 29. jula, a zavrsena je 20. oktobra 1878. godine. cesti ratovi, bune i neredi ostavili su teske posljedice na podrucje Banovica. Mnogi ljudi su izginuli, a narod osiromasio. Po jednom opisu iz okupacije Banovici su malo naseljen, zabacen i tesko pristupacan kraj obrastao u gustu sumu. Na Konjuhu je suma bila tako gusta da je usred suncanog ljetnjeg dana do krosnji stoljetnog drveca vladala skoro potpuna tama. U Oskovi tada postojao je jedan han, a u Mackovcu sumska uprava. U ovo vrijeme pocelo se sa eksploatacijom rudnog blaga i sumskog bogatstva. Pravo na eksploataciju davale su austrijske vlasti privatnim kapitalistima pod zakup. Ali na same Banovice to nije imalo mnogo uticaja, jer rudnici se nisu otvarali iako su vec tada na mnogim mjestima ove regije bile otkrivene naslage uglja. Tek za vrijeme stare Jugoslavije otvaraju se prvi rudnici u podrucju Banovica i od tada ovaj kraj pocinje ponovo da napreduje.
IZMEDJU DVA RATA
Istovremeno sa otvaranjem rudnika, u banovickom bazenu doslo je do osnivanja prvih radnickih organizacija. Tome je doprinijela blizina jednog prilicno razvijenog industrijskog centra ? Tuzle. Za aktiviranje banovickih rudara imaju najvise zasluga Ivo Marjanovic, Dzemal Goletic, Fehim Hodzic i drugi. Oni su uspjeli da 1938. godine pokrenu jedan za drugim nekoliko uspjesnih strajkova. Ovakvi cesti strajkovi bili su radi zakidanja nadnica. Za klasno usmjeravanje banovickih rudara najvise zasluga ima Ivo Marjanovic, iskusni sindikalni radnik i ubijedjeni i organizovani komunista sa duzim radnim stazom koji je radi svoje revolucionarne aktivnosti bio osudjen. To je medju rudarima izazvalo veliko negodovanje, pa je veca grupa rudara otisla do Sremske Mitrovice gdje je kaznu sluzio Marjanovic i uspjeli da izdejstvuju njegovo pustanje na slobodu.
1941 - 1945
Situacija u istocnoj Bosni bila je vrlo slozena u vojnom i politickom pogledu, zato su pripreme za oruzani ustanak pocele jos juna mjeseca 1941, a hronicari su zabiljezili da je desetak ljudi iz Banovica otislo u partizane te iste godine. Prva ustanicka akcija u banovickom kraju izvedena je 7. decembra 1941. godine. onemogucavanje eksploatacije banovickih rudnika za potrebe neprijatelja, takodje, spada u znacajne akcije na ovom podrucju. Jula, 1943. godine Druga proleterska i Sedma banijska divizija prodrle su u dolinu Sprece i na podrucje Banovica. Odmah su pristupili unistavanju i onesposobljavanju rudnickih postojenja. Jame su potopljene, a rudnicke zgrade spaljene. Tako je eksploatacija, a samim tim i snabdijevanje, onemoguceno na duze vrijeme. Postrojenja su bila unistena u Musicima, Banovicima, Begovom Potoku, djurdjeviku i Radini. Ovdje su vodjene borbe pocetkom 1945. godine prilikom operacije za odbranu Tuzle. Aprila te godine Banovici su konacno oslobodjeni.
PRUGA - NASTANAK DANASNJIH BANOVICA
Ideja o izgradnji zeljeznicke pruge koja bi spajala bogata nalazista uglja banovickog bazena sa glavnim saobracajnicama, a preko njih i sa udaljenim potrosackim centria, postojala je jos prije drugog svjetskog rata. Po zavrsetku rata jos u periodu obnove zemlje od ratnih razaranja, prije pocetka planske izgradnje socijalisticke privrede, ovo je bio jedan od prvih velikih investicionih poduhvata. Za buduci petogodisnji plan u slobodnoj Jugoslaviji bilo je prijeko potrebno osigurati solidnu sirovinsku bazu. Bogate naslage banovickog uglja ,za nase prilike relativno visokokaloricnog, sa vrlo pogodnim uslovima eksploatacije, postakle su najvise rukovodece organe privrede, da jos pocetkom 1946. godine odluce, da se tokom te godine pristupi izgradnji ove pruge. Bilo je, predvidjeno i isplanirano da pruga bude zavrsena za 7 mjeseci. Taj zadatak, bio je zavrsen u rekordno kratkom vremenu. Sredinom marta 1946. god., gradjevinsko odjeljenje tadasnjeg ministarstva saobracaja dobilo je nalog da pristupi izvodjenju pripremnih radova. Elaborat o izgradnji bio je gotov za nepunih mjesec dana. Na dan 1.aprila pocele su pripreme i taj datum je Dan pocetka omladinskih radnih akcija. 1.maja, prve omladinske brigade otvorile su radove na pruzi Brcko-Banovici, dugoj 92 km. U toku izgradnje pruge iskopano je 1.361.680 (metara kubnih) zemlje i 134.460 (metara kubnih) kamena. Izgradjena su dva tunela u duzini 667 m i 22 mosta ukupne duzine 455m.
vir:http://www.banovici.com/
| |||